W cieniu 100-lecia podziału Parafii Bydgoskiej (1924-2024). PARAFIA KATEDRALNA ŚW. MARCINA I MIKOŁAJA: MATKA KOŚCIOŁÓW BYDGOSKICH. Cz. II W 1924 roku parafia farna obejmowała opieką duszpasterską około 100 tysięcy osób. W dniu 9 stycznia 1940 roku okupacyjne władze przekazały kościół Niemcom, zakazując wstępu do niego ludności polskiej. Wobec zarządzenia niemieckiego nakazującego wywóz cenniejszych zbiorów muzealnych i kościelnych w głąb Rzeszy, polski personel kościelny ulokował cenne wyposażenie kościoła w dworach wiejskich w okolicy Bydgoszczy. Obraz Matki Boskiej z Różą wywieziony został 23 VII 1943 roku i schowany w ołtarzu kaplicy bocznej kościoła w Mąkowarsku. Niespełna ćwierć wieku później, w dniu 29 maja roku 1966, prymas Polski ks. Stefan kard. Wyszyński koronował ten obraz, a Matka Boża po raz pierwszy została nazwana Matką Boską Pięknej Miłości. Podczas pobytu w Bydgoszczy w roku 1999, powtórnej koronacji obrazu w dniu 7 czerwca dokonał papież Jan Paweł II. Po roku 1945 w szybkim tempie spadła liczebność tej staromiejskiej wspólnoty parafialnej, wynosząc w kolejnych latach: 1947 rok – 13 tysięcy osób; 1985 – 4,2 tysiąca; 1996 – 3 tysiące; 2011– 2,3 tysiąca; 2015 – jeden tysiąc wiernych. Nie zanikało natomiast znaczące miejsce parafii na mapie duszpasterstwa diecezjalnego, za sprawą stopniowego wzrostu godności kościelnej świątyni parafialnej od kolegiaty do katedry oraz jej utwierdzenia jako Sanktuarium Matki Boskiej Pięknej Miłości. W latach 1982-1996 przy świątyni rezydował wikariusz biskupi dla miasta Bydgoszczy, ks. bp Jan Wiktor Nowak. Parafia posiada dom przy ul. Farnej oraz cmentarz – Cmentarz Nowofarny – założony w 1906 roku przez ks. Ryszarda Markwarta na ówczesnych północnych obrzeżach miasta, przy ul. Artyleryjskiej. W latach 2014-2020 prowadzono w szerokim zakresie prace remontowe i konserwatorskie katedry. Objęły one konserwację całości dachów i więźby dachowej oraz odrestaurowanie wschodniego szczytu budowli i części szczytu zachodniego, restaurację organów i prezbiterium, a także rekonstrukcję zabytkowych elementów blacharskich. Podczas tych prac prowadzonych we wnętrzu kościoła odkryto pod posadzką prezbiterium skarb pochodzący z XVII wieku. Pośród około 800 sztuk zabytków zgromadzonych w drewnianej skrzynce, znajdowały się złote i srebrne monety, biżuteria oraz różne dewocjonalia. Odkryto także sześć krypt grzebalnych z pochówkami beztrumiennymi i trumiennymi, a pośród nich trumnę ks. Józefa Turkowskiego, proboszcza fary z XIX wieku. Jeszcze przed zakończeniem wszystkich prac, w 2016 roku parafia katedralna została nagrodzona Medalem Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego „Hereditas Saeculorum”, za prace konserwatorskie i restauratorskie. Proboszczowie w XIX, XX i XXI w.: Jan Dutkowski (1779-1806), Andreas Kalonne (Kahlorn) (1806-1809), Jan Hieronim Wyszomirski (1814-1818), Jan Thielmann (1821-1823), Jakub Kantak (1823-1828), Stanisław Sanftleben (1830-1831), Walenty Frank (1834-1843), Józef Turkowski (1845-1870), Augustyn Jaskulski (1871), Antoni Choiński (1872-1887), Józef Choraszewski (1887-1899), Leo Fischbock (1899), Ryszard Markwart (1899-1906), Józef Jagalski (1906-1912), Eduard Becker (1912-1921), Tadeusz Skarbek-Malczewski (1921-1929), Mieczysław Łapka (1929-1931), Józef Schulz (1932-1940); Alojzy Kaluschke (1940-1945); Franciszek Ksawery Hanelt (1946-1966); Franciszek Warda (1966-1982); Jan Wiktor Nowak (1982-1996); Zbigniew Maruszewski (1996-2010); Stanisław Kotowski (2010-). (em) Wybrana bibliografia do Cz. I i Cz. II: Borodij E., Chamot M., Kabaciński R., Kutta J., Pastuszewski S.: Kościół katolicki w Bydgoszczy. Kalendarium, (red.) Janusz Kutta, Bydgoszcz 1997; Łbik L., Zarys dziejów bydgoskiej katedry, Studia Bydgoskie”, 2009/3; Łbik L., Staropolskie dzieje bydgoskiej fary (XIV–XVIII wiek), „Kronika Bydgoska” XXIV (2002), Bydgoszcz 2003; Zyglewski Z., Dzwony bydgoskiej Fary, „Kronika Bydgoska”, XXIV (2002), Bydgoszcz 2003; Żuławnik M., Bydgoska katedra, „Spotkania z Zabytkami”, nr 7, 2004.
one